Ko Te Kaunihera o Toi Moana me ngā iwi o Tauranga Moana e āki ana i ngā kaihautū waka kia horoia ngā takere o ō rātou waka i uta, hei aukati i te horapatanga anō o tēnei riha kikino i te rohe.
I te kotahi marama noa iho, kua piki ake te nui o ngā toke pā Mediterranean ki te waru tekau mā rima, i te kitenga o ngā hua e whā ki Waikorire.
E ai ki ngā mātanga, ko te toke pā Mediterranian, he riha kikino mō te whakaputa hua kia horapa.
Hei tā Kia Maia Ellis, pouārahi take taiao o Ngāi Tūkairangi, ko te toke pā rāwaho nei ka tāmi i ngā one kūtai, i ngā one pipi hoki. “Ka riro katoa i a ia ngā toka pāua, katoa ēnei e whāia ana e mātou te atawhai i konei.”
Ko te putanga tuatahi o te toke pā i tēnei marama, i kitea e ngā kairuku o Toi Ohomai, nā rātou a Toi Moana i whakamōhio, ā, e 81 o ngā toke pā Mediterranean i hūtia ake.
Kei te kimi whakahoahoatanga pai ake
Hei tā Ellis, “Kīhae mātou i rongo mō te mea hōu nei, ka puta ana i ngā karere a te kaunihera ā rohe. Ko te hiahia kē kia rongo ai mātou i te tuatahi, kia mahi tahi ai. Ka mutu, ka pai ake tā mātou whakahoahoatanga mēnā ka pai ake te whakawhiti kōrero i te tuatahi.
“Otirā, kia mahitahi hoki ki te whai rongoā hei atawhai i wā tātou momo taonga nei. Kei te puku mātou o te papa tāpui o Mātaitai, kei ngā rekereke o tō tātou maunga tupuna, o Mauao, he nui ngā mahi kua oti i a mātou ki te tiaki i ā tātou taonga.”
E ai ki Chris Battershill, hea o te kura pūtaiao ki tai i Te Whare Wānanga o Waikato, kotahi te toke pā uwha ka taea te whakawhānau e 50,000 ngā hua.
“Na, me he momo pērā i te toke pā e tau mai ana, riro katoa ana te papa moana i a ia, muru ana i ngā kai taketake, tini ana āna hua, ka tītōhea taua papa. Ka mutu, karekau he mea e kai i te toke pā. Ko tana ūpoko, he āhua pīwari, he āhua rite ki te hamarara, kī katoa ana i te konukita me te vanadium, ā, ka kore tērā e kaingia e te aha - he nui te paitini ki ētahi atu mea.”
Nā reira karekau he mea taketake ake hei patu i a ia, nā whai anō ia ka patu i ngā papa moana o tēnei whenua, me āna hua. E koa ana te kapa kairuku o Toi Moana, e whā anō ngā toke pā kua kitea i tēnei marama i mua i te horapatanga atu.
Hei tā Andy Willis, āpiha haumaru koiora, “I tēnei wā tonu, he mōata te kitenga atu, nō reira he tohu pai. Kāore anō mātou kia kite i ngā toke pā iti nei, ahakoa ko te tikanga ka kitea ērā mēnā he wā whakawhānau te mahi.”
Ko ēnei momo e whā he mea āpiti ki te waru tekau mā tahi i kitea i te marama kotahi, ko te whakapono i wakuwakua mai i te takere o te waka kotahi.
Hei tā Willis anō, “kei te tino pāpōuri i te mea ka taea te whakawhānau hua mai, i te wā e mahia ana ngā mahi whakapaipai. E rima ngā rā kua mahi mātou (i te moana) tekau mā waru hāora i raro i te moana.”
Ko te whakapae ia, koni atu i te kotahi rau ngā poti me te maha o ngā waka ka tae mai ki kōnei ki Waikorire i Tauranga Moana hei te raumati. Me te aha ko te karere a ngā mātanga, tēnā kia horoia ngā takere o ngā waka ina pae atu ki uta.
Hei tā Ellis, “Ka kite pea koe i ētahi o ngā waka i konei ka mate ki te whakapai takere. Kei te hiahia kite ai mātou i ētahi atu whakahoahoatanga, e mahitahi ai ki ngā iwi, mana whenua anō hoki ki te whakapūmau i ngā mahi tiaki i ā tātou momo taonga.”
Ko te tau 2013 te wā tuatahi i kitea ai te toke pā i tēnei takiwā. E rua ngā wā kua kitea ēnei toke pā i tēnei marama.
Ki te tūpono kitea e koe, tēnā waea atu ki Toi Moana, ki 0800 786 773 787 (0800 STOP PESTS).
Ko te toke pā nei me te pāpaka nō Āhia kua kitea hoki i tēnei takiwā, kei te whāia kia whakakorea.