Ko tēnei te huringa tau 150 nō te mahinga ngātahi tuatahi a ngā kaipūtaiao Amerikana me Aotearoa, i tīmata i ngā mahi rangahau i te whakawhitinga a Kōpū i tau 1874.
Ko te whakawhitinga a Kōpū, ko te wā tērā e kitea ai atu i Papatūānuku nei, ko te whakawhitinga a Kōpū i te mata o Tamanuiterā, he rerenga kōtuku. Ko te tau 2012 te wā whakamutunga i kitea te whakawhitinga a Kōpū, ā, ko te matapae ia hei te tau 2117 rā anō ka kitea anō.
Ka mutu, mehemea he kōrero tuku iho a te Māori mō te whakawhitinga a Kōpū, e ai ki te kōkōrangi Māori nei, ki a Ahorangi Rangi Mātāmua, tē mōhiotia i ēnei rā.
“I tino mōhio ō tātou tīpuna ki ngā nekenekehanga o ngā whetū rere i a Tamanuiterā, i a Papatūānuku, engari kāre he kōrero mō tēnei tūmomo āhuatanga.”
“Kaare anō au kia kite i te kōrero... i te ao Māori mō te whakawhitinga o ngā whetū rere i a Tamanuiterā.”
Te mahi a Kāpene Kuki i tana taenga mai ki Te Moana nui a Kiwa
E rua ngā whetūao ka whiti rere ki waenga i a Tamanuiterā me Papatūānuku, ko Kōpū, ko Takero anō hoki.
Hei tā Matāmua, koirā tētahi o ngā kaupapa i tae mai ai a Kāpene Kuki ki tēnei taha o te ao.
“I tae atu [a Kāpene Kuki] ki Tahiti, titiro ana ki te whakawhitinga o Kōpū, ka tae ki roto o Hauraki ki te titiro ki te whakawhitinga o Takero, ki te whakaine i te nui o Tamanuiterā, kia mōhio hoki ki te nui o te ao,” te kōrero a Mātāmua.
Ko te toa o ngā iwi o Te Moana nui a Kiwa ki te mātai i ngā whetū hei whakatere waka i ngā wā ō mua e mōhio whānuitia ana i te ao, ahakoa te ngarohanga o te nui o ērā mātauranga i te ao hurihuri nei.
Kai te huri te ao, me huri hoki te mātauranga Māori
Nā, hai tā Mātāmua, ahakoa kāre he kōrero kia puritia e te Māori mō ngā āhuatanga o ngā whetūao ka whakawhiti i te mata o Tamanuiterā, kāre ngā tikanga Māori e tū noa.
“Koirā tētahi kaupapa nui ki ōku whakaaro ki te whakawhānui i ngā kōrero kia uru mai ētahi āhuatanga hou, kōrero hou, tikanga hou, whakaaro hou ki te mātauranga Māori.
“Kia kaua rawa tātou e titiro whakamuri noa iho me te whakaaro kāre he pai te whakaaro ki te whakatuwhera i te mātauranga Māori ki ētahi āhuatanga hou, kāo. Kei te neke whakamua te ao nō reira me neke whakamua te mātauranga Māori, me whai wāhi ēnei tūāhuatanga, ēnei kōrero ki te mātauranga Māori.”
Kei te anga whakamua a Matamua ki te whakawhānui ake i ngā mātauranga taiao i tēnei wā nei, ko te kura reo o te taiao ki roto o Te Arawa, ki roto i a Ngāti Tarāwhai ka whakahaerehia hai tēnei mutunga wiki.
E hīkaka ana a ia ki te whakauru atu i ngā tūāhuatanga hou ki te mātauranga Māori.
“Kei te kōrero mō te whakamahanatanga o te ao, kei te kōrero mō ētahi kararehe hou kua uru mai ki te ao Māori me te whakaaro Māori. E kōrero ana mō ētahi o ngā rākau hou kua tino māori te noho i ēnei tau tata nei.
“Koinei tētahi kaupapa nui ki tēnei o ngā kura reo taiao, kia kaua rawa tātou e whakaaro nei, kei te ora tonu te huia me te moa, he rite te ao, e noho nei tātou ki te ao o ō tātou mātua tīpuna. Kua huri te ao.”