He kaitito waiata Māori, he mātanga reo Māori kei te taki hui ngātahi atu ki ētahi kaiwhakahaere mahi waiata nō Wērā, ko te whāinga tua atu i te whakawhiti ahurea, he āta wānanga me pēhea e rea ake ai ngā reo mā te pūoro.
Ā, kei roto i te hui wānanga nei, ko te tipua hikuroa ki te tini tāngata e whai ana i te reo kia tika, kia rere, kia māori, ko te uri takiaho nei o Urakiterangi, ko Tā Tīmoti Kāretu.
Ka mutu, e mārama ana tana kite i ngā take e tū ana ngā pihi o ngā rangatahi ki ngā mahi a te kāwanatanga hōu. Ko te kiriata e whakaatu ana i ngā ākonga o tētahi kura tuarua o Te Papaioea e haka ana me te tuha ki ngā waewae o David Seymour o te rōpū Act, kua mātakitakina e te tini ngerongero.
“Āe rānei he mahi tika tērā ki te manuhiri? E aua. Ā Māori nei, āe. Engari ā-pākehā nei, kāre pea i pai. Nō reira, mēnā tāua kei te kaha te kī atu ki ā tāua tamariki, e koutou, kia kaha mai koutou, ā kāti me tautoko. Me tautoko. Kei te whakatinana rātou i te riri e rongo nei rātou e puta mai ana i ō rātou mātua, i te ao māori whānui.”
“Ko koutou kei te pupuri i te mauri me te mana o te reo”
Kua roa a Kāretu e whakamomori ana kia rea ake ai te reo māori. Koia te toihau tuatahi rawa o Te Taura Whiri i te reo Māori, ā, nāna hoki te whakatūnga o Te Panekiretanga o Te Reo Māori i āwhina - tūturu he pou aroaro i roto i ngā mahi hāpai i te reo.
Hei tāna, ahakoa te mimiti haere o te reo kīwaha i ngā reo kōrero o ēnei rā, mā te reanga o nāianei tērā e whakarauora.
“Nō reira ahakoa tō kī mai ki a au kei te āhua māmore te tū mai, nā te kore o ērā āhuatanga whakanikoniko i te reo, e kaha tonu ana te reo. Koirā kē pea tā tāua hei whakaaro ake i te tuatahi. E kaha tonu ana te reo i tēnei wā i waenganui i tō koutou reanga, tēnei reanga i a koe nei.
Me taku whakamīharo ki tērā āhua, nā te mea ko ō koutou mātua, ka tahi, kāre pea i kōrero māori, ko ō koutou tīpuna pea, tērā reanga kāre i kōrero māori. Ka heke mai ki a koutou, ko koutou kei te pupuri i te mauri me te mana o te reo.”
“Kei a ia te rongoā, puta mai i tō ana” - te whakahau ki a Tama Potaka
14 ngā ranga i puta ihu i Te Panekiretanga o Te Reo Māori i tōna wā, kātahi te kaupapa ka whakamoea. Ko te Minita Whanaketanga Māori, ko Tama Potaka tētahi o ngā pia i eke i tēnei kaupapa.
Hai tā Tā Tīmoti me puta a Potaka kia rongo ai tōna iwi Māori i tōna wairua āwhina.
“Kia aroha atu au? Korekau! Kei te noho mai ia i runga i tana mōhio, ka pērātia ia. Kei a ia te rongoā, puta mai i tō ana, kōrerohia ngā kōrero.
E mōhio ana koe kei te hiahia te ao Māori kia rongo. Kāti te noho mū mai i konā. Mea ana te karati me mutu te huna i kōnā, kei te hē pea tērā kōrero. Nā reira kāti te mū mai i kōnā, engari e puta.
E puta i tō ana me ō whakaaro me āu kōrero kia rongo ai tātou katoa, anei koe ana ka taea e mātou te haere atu ki a koe ā te wā e pīrangi tō āwhina mai.”
“Mā te aha i te wawata kia tū tētahi mea whakanui i te reo māori”
Hei te Ākuhata tū ai tētahi whetiwara ki Kahungunu hei taina ki te kaupapa o Te Reo ki Tua. He kaupapa i tīkina atu i Wērā, he whenua e whakanui ana i tō rātau reo i ngā rā e rima o tētahi wiki, ā, koia anahe te reo ka kōrerohia.
Kua toko ake te whakaaro i reira kia whakatūria ai he kaupapa pērā rawa te nui, ā, kua riro mā Tātere McLeod o Ngāti Kahungunu hei kōkiri.
Hāi tā Kāretu, he wawata nui tēnei nā Tātere e taea ai te whakatutuki hai ngā tau e kainamu mai ana.
“Mā te aha i te wawata kia tū tētahi mea whakanui i te reo māori, ahakoa pēhea te whakanuitia, ā haka, ā kai, ā kōrero, ā haututu, ā aha rānei. Ko te mea nui, ko te reo kei te puta. Ko te mea nui, ko te reo kei te whakaarotia e ērā e mahia ana ērā mahi. Kei te mihi au ki te whakaaro o Tātere, ahakoa te uaua ki te whakatū, e mihi ana ki tana kaha.”
I runga anō i te mahi ngātahi a te Māori ki te hunga nō Wērā , kei te whai i ngā ahurea e rua kia puta ake he kōpae waiata reo rua ka puta ake hai whakanui i ngā reo taketake o Aotearoa, o Wērā hoki.
He kaupapa tēnei e tautokongia ana e APRA, e te Kaunihera o Piritana, rātau ko te Komihana Teitei o Piritana anō hoki.