Mai rā anō he aumangea a Tā Nopera (Toby) Tamihana Curtis mō te reo Māori me te mātauranga.
E maharatia ana te kaumātua nei o Ngāti Rongomai, Ngāti Pikiao, Te Arawa e tōna rahi i tōna rironga ki Te Huinga o te Kahurangi, e 83 ngā tau ka mate nei.
Hei tā Te Ururoa Flavell, mema Pāremata o mua o Waiariki, pou mātauranga anō hoki, ko te tino tohu o tā Tā Toby mana ko te āhua o tōna kawe i a ia anō.
"Kaua i roto noa i a Te Arawa, engari i te mata o te whenua. Ahakoa i mua o te aroaro o te Pirimia, i mua rānei i te aroaro o ngā tamariki mokopuna, koia tērā i kawe anō i a ia, anō nei he tangata, he rangatira o roto i te ao Māori."
He wā hoki i noho atu ia hei tumuaki tuarua i Te Kura Akoranga o Tāmaki Makaurau, ki Te Wānanga Aronui o Tāmaki Makuarau hoki. Hei tā Flavell tonu, i kaha hoki a Tā Toby ki te tohe kia whai mana ai te tamaiti Māori ki roto i ngā akomanga o te motu.
"He māro, nā runga i tōna hiahia kia eke ngā tamariki teitei ki ngā taumata teitei o te ao.
"He tangata whakatoi, he tangata whakatakoto kōrero hei wānanga māu, he tangata noho i te harikoa i te wā e tika ana. Engari kua tae ki te kaupapa nui he māro tana tū. Nō reira inā kē te nui o tana ngākau ki tōna ao Māori otirā ki tōna iwi ki a Te Arawa whānui tonu."
Tekau mā ono tau hoki a ia hei hoematua i te Poari Kaitiaki i ngā Roto o Te Arawa, ā, nō ngā marama tata nei ia ka rīhaina. Hei tā Piki Thomas, māngai kōrero mā Ngāti Pikiao, me tapa te kupu rangatira ki runga i a Tā Toby, ka tika.
"Koia te rangatira e ranga i ngā tira o te hau kāinga, e ranga ana anō hoki i ngā iwi katoa huri noa i te motu. Nō reira koirā taku maharatanga tuatahi ki tō tātou nei pāpā. Ka rua koia te mātanga hoki. Mātanga mātauranga, mātanga tikanga, reo, mātanga ki ngā nekenekehanga o te kāwanatanga anō hoki.
"Ko ia tonu te huarahi i waenganui i te ao Māori me te ao Pākehā, koia tēnei e māma noa iho ki te haere ki te kōrero ki te Pīrimia, ki ngā Minita katoa ki te tuwhera ngā kūaha, ngā tatau kia tomo mai ngā Māori katoa, ahakoa kō wai, ahakoa i hea."
Hei te wiki nei ka tū te Koroneihana tuangahuru mā ono o Kīngi Tuheitia ki Ngāruawāhia, ā, ko Tā Toby tonu tētahi i noho ki te Tekau Mā Rua, te pōari taunaki i te Kīngi. Hei tā Rahui Papa, kaikōrero o te Kīngitanga, ko Tā Toby tērā i kaha tautoko i te whakarewatanga o te poukai ki roto i a Ngāti Pikiao.
"Ko ia te māngai i kitekite nei i roto i a Te Arawa i ngā huihuinga a te Kīngitanga. Nō reira he kanohi ka mokemoketia e te ngākau i roto i ngā huihuinga o nā tata nei. Koia tēnei ko te mihi ki a Toby, he kanohi kitea o roto o Te Arawa ki roto i ngā whakahaere a te Kīngitanga."
Hei tā Piki Thomas anō, tae rawa ki tōna rironga ki te pō, i te poipoi tonu a Tā Toby i tōna rahi.
"I roto i ngā wiki pātata nei, koia tērā e tuku ōhāki ana ki ngā tangata katoa kua tae atu ki a ia. Nō reira a tōna wā pea ka puta mai ngā whakatutukinga ō ōna ōhāki ki tēnā tangata, ki tēnā tāngata."