E whakanui ana te motu i te 50 tau o Te Wiki o te Reo Māori, ā, ka whakamānawa hoki tātou i te petihana reo Māori o te tau 1972.
Ka mutu, nā te petihana reo Māori i whānau mai ai ko te rā o te reo Māori.
E toru ngā rōpū whare wānanga nā rātou te petihana reo Māori i kōkiri: ko Ngā Tamatoa nō Tāmaki Makaurau, ko Te Hōhaieti o te reo Māori ki Pōneke, me Te Huinga Rangatahi.
Hei tā Tākuta Joseph Te Rito, o Te Hōhaieti o te reo Māori, i te mimiti haere te puna kōrero reo Māori i taua wā, ā, i tohua rā te tāmate haere o te reo, i ngā pūrongo a Richard Benton.
“Ko ngā kitenge a Richard Benton, kua heke iho te tokomaha o te tangata ki te 15 paihēneti, te 15 ōrau o te iwi Māori e kaha tonu ana ki te kōrero Māori.”
Te orokohanga mai o te petihana
I te tau 1900, e 95 ōrau o te iwi Māori, he iwi kōrero Māori. Heoi anō, i te tau 1960, e 25 ōrau noa iho ngā tatauranga o te hunga kōrero Māori.
Ko te aweke nui i tērā wā, kei tāmate noa te kōrerotia o te reo ki waenga i ngā tamariki Māori. Nā, i puta te whakaaro mō te petihana i a Hana Te Hēmara, nōna i te whare wānanga.
Ko ngā tohutohu kei roto i te petihana, kia whakaūngia te reo Māori hei kaupapa ako mā ngā tauira Māori kei roto i ngā kura auraki, kia whakaūngia hoki te reo hei taonga mā te katoa, Māori mai, Pākehā mai, iwi manene mai anō hoki.
Hei tā Te Rito, ko te kohi waitohu te mutunga kē mai nei o te mahi nui.
“Nā reira, ka hangangia he mahere, he rautaki. I haere mātou ki ngā wāhi o roto o Te Whanganui ā Tara, ki Karori, ki Porirua, ki Wainuiomata, ki ērā takiwā katoa. Tā mātou mahi, he haerere ki te paopao, ki te pātōtō ki runga i ngā kuaha, me te mea, ki te īnoi atu ki te hunga nō rātou ērā kāinga kia hainatia mai te petihana reo Māori.”
Hei tā Tame Iti o Ngā Tamatoa, ko te mahi nui o taua wā ko te whāngai i te reo.
“Ko te mahi nui pea, me pēhea e kaha ai te pupuri, kia kore ai te āhuatanga o tō tātou reo e memeha, e ngaro atu ki rahaki.”
Ngā hua o te petihana
I ngā tau 1970, kāore i pērā rawa te ponitakatia o te reo, pēnei i ēnei rā nei.
Ko ngā reo irirangi Māori, ngā hōtaka kōrero Māori, me Whakaata Māori, ētahi hua i whānau mai i te petihana, me te āhua hoki o te reo i taua wā.
Ka mutu, nā taua pakanga i tū mai ngā kōhanga reo, kura kaupapa Māori, me ngā whare wānanga Māori.
Hei tā Te Rito, kāore rātou i whakaarohia ka tipu anō te reo pēnei i tēnei rā.
“Kei ngā wāhi katoa te reo Māori i ēnei wā. Kāore rawa mātou i matekite rawa ka pēnei rawa te kaha o te hoki mai o te reo Māori.”
Hei tua atu, he wero anō tā Iti mō ngā tau 50 e kainamu mai nei.
“Ahakoa e kī ana tātou koinei te wiki o te reo Māori, ki ahau nei, ia rā he reo Māori, kāore mō te wiki kotahi. Ākene pea me kī tātou koinei te wiki mō te reo Pākehā – kotahi wiki. He whakaaro anō tērā.”
